نقش عقل در مديريت منابع

"قانون اساسی برای همه"

نقش عقل در مديريت منابع

*قربانعلی مهری مَتانکلایی

1. در نشست وزراء و هيأت‌هاي عالي‌رتبه 18 كشور صادركننده گاز، چون سخن از گاز و نفت و آينده انرژي جهان بالا گرفت، آقاي مهندس زنگنه وزير نفت جمهوري اسلامي ايران در پاسخ به اين پرسش اساسي كه : «نفت مهم‌تر است يا گاز؟» بي‌درنگ گفت: «عقل!» و افزود: «10 سال پيش بود كه از من در مورد شعار«آوردن نفت بر سر سفره‌هاي مردم» سوال كردند و من همان زمان هم گفتم، حال هم مي‌گويم مگر نفت تا حالا كجا بوده است؟ نفت از ابتداي استخراجش بر سر سفره‌ها بوده و هيچگاه از سفره ايراني‌ها حذف نشد» و در ادامه گفت: «اگر نفت نبود مگر مي‌توانستيم به توسعه اقتصادي برسيم؟ مگر مي‌توانستيم اين همه تحصيل كرده داشته باشيم؟ پول نفت بود كه توانستيم كشور را به اينجا برسانيم.» و اما، «اين واقعيت را نيز نمي‌توان انكار كرد كه نتوانستيم از اين منابع و در آمدهاي سرشار حاصل از فروش آن استفاده بهينه بكنيم و بايد به فكر مديريت صحيح و عقلاني از اين منابع باشيم. براي همين است كه مي‌گويم نقش عقل به مراتب از وجود ذخاير نفت و گاز مهم‌تر است».
2. آيا از خود پرسيده‌ايم چرا وزير نفت جمهوري اسلامي ايران اينگونه سخن گفت؟! چون اين منابع و معادن تا زماني كه با درايت و تدبير و تحت مديريت عقل و علم به استخراج، استحصال و بهره‌برداري نرسند، بهره‌ي چنداني عايد صاحبان آن نخواهد شد. بنابراين، آنچه قادر خواهد بود ايران امروز را در راستاي سند چشم‌انداز 20ساله به قدرت اول منطقه تبديل كند، «عقل» است و «علم» و تدوين و اجراء برنامه‌هاي «دانش‌بنيان». چون همگان دانند وجود هريك از منابع ثروت و قدرت مانند نفت، گاز و . . .، قطعاً براي توليد كار و سرمايه، شرط لازم است ولي شرط كافي نخواهد بود.
3. با قطع نظر از اقدام هوشمندانه و موقعيت شناسانه علّامه سخن شناس، ثقة الاسلام كليني رازي(ره) كه افزون بر1100 سال پيش و قبل از نگارش كتاب راجع به «فضيلت علم»، نخستين كتاب از مجموع ارزشمند «كافي» را با عنوان زيبا و رساي «كتابُ الْعَقْلِ وَ الْجَهْلِ» به رشته تحرير درآورد، گفته‌هاي وزير محترم نفت،‌يادآور اين كلام امير سخن، امام علي بن ابي‌طالب(ع) است كه در پاسخ به اين پرسش كوتاهِ «علم بهتر است يا ثروت؟!» چه نيكو در مقام توضيح برآمد، آنجا كه در فرازي كوتاه از سخنانش در مواجهه با پرسش مطروحه مي‌فرمايد: « يَا كُمَيْلُ: الْعِلْمُ خَيْرٌ مِنَ الْمَالِ، الْعِلْمُ يَحْرُسُكَ وَأَنْتَ تَحْرُسُ الْمَالَ» « اى كميل! علم و دانش از مال و سرمايه بهتر است چرا كه علم، تو را پاسدارى مى كند ولى تو بايد مال را پاسدارى كنى»[نهج البلاغه، حكمت147. كشكول بحراني، جلد1، ص21]
4. اما آنچه بايد به اختصار از صنعت گاز و «اوپك گازي» بدانيم آن است كه اولين نشست وزيران كشورهاي صادركنندگان گاز، در ارديبهشت 1380 در تهران برگزار شد، و تأسيس مجمعي تحت عنوان «اوپك گازي»، همان سال در ديدار دبير شوراي امنيت وقت روسيه، با مقام معظّم رهبري، با اين توجيه كه بيش از نيمي از ذخاير  گازي جهان در دو كشور ايران و روسيه قرار دارد، توسط معظّم‌له مورد پيشنهاد قرار گرفت. پيشنهادي كه در ديدار روز دوشنبه 2/9/1394 ولاديمير پوتين، رئيس جمهور روسيه با مقام معظّم رهبري، اهميت راه‌اندازي آن مورد تأكيد مجدّد و همه‌جانبه ايشان واقع شد.
5. «مجمع كشورهاي صادركننده گاز، Gas Exporting Countries Forum» و  با علائم اختصاري«جي.اي.سي.اف. GECF» يا «اوپك گازي» يك سازمان بين‌المللي دولتي است كه سعي دارد چارچوب‌ها را براي تبادل تجربه و اطلاعات، تعيين قيمتهاي معقول و منصفانه و با هدف تقويت و افزايش سطح همكاري‌ها بين كشورهاي عضو به عنوان توليدكنندگان پيشرو گاز در جهان ايجاد نمايد. 12كشور «الجزاير، بوليوي، مصر، گينه استوائي، ايران، ليبي، نيجريه، قطر، روسيه، ترينيداد و توباگو، امارات متحده عربي و ونزوئلا»، اعضاء اصلي، و 7كشور «آذربايجان،عراق، قزاقستان، هلند، نروژ، عمان و پرو» اعضاي ناظر مجمع را تشكيل مي‌دهند. اين مجمع با در اختيار داشتن افزون بر67 درصد از ذخاير گاز طبيعي جهان، توانست موقعيت قدرتمندي را دربازار گاز جهان و در ميان سازمان‌هاي بين‌المللي انرژي از آن خود سازد.
6. اكنون پس از گذر از بحران هسته‌اي و به سامان رسيدن پروژه «برجام» كه نويدبخش بازشدن افق‌هاي نو در اقتصاد ايران و تعامل عزّتمندانه با جهان مي‌باشد، براي نخستين بار از زمان تشكيل مجمع كشورهاي صادركننده گاز، سه اجلاس سران، فوق‌العاده و عادي وزيران عضو به طور همزمان در يك كشور و آن هم در جمهوري اسلامي ايران برگزار شد. سومين اجلاس سران كشورهاي عضو به رياست دكتر روحاني رئيس جمهور محترم ، دوشنبه 2 آذر در تهران انعقاد يافت. اما نشست‌هاي فوق العاده و عادي وزراء، شنبه 30 آبان در هتل هماي تهران به رياست مهندس زنگنه وزير نفت كشورمان برگزار شد.
7. امروزه جهان به اين باور رسيد كه بدون گاز طبيعي به عنوان سوخت مطلوب نمي‌توان مسير «توسعه پايدار» را پيمود. از ميان بازيگران بازار جهاني گاز، به عنوان توليدكنندگان اين انرژي راهبردي، ايران به عنوان بزرگترين دارنده ذخاير گاز طبيعي جهان، اگر چه اكنون سهم ناچيزي در تجارت گاز دارد اما، بر آن است با بازسازي و نوسازي زيرساخت‌ها و افزايش سقف توليد و مديريت مصرف داخلي، به جايگاه اصلي خود در بازارهاي آتي گاز طبيعي دست يابد.
8. اگرچه برخلاف مصوبات سازمان كشورهاي صادركننده نفت خام(OPEC)، تصميمات و مصوبات مجمع كشورهاي صادركننده گاز در سطوح مختلف جنبه الزامي براي اعضاء آن ندارد و اين نهاد نوپاي بين‌المللي در حال حاضر صرفاً يك نهاد مشورتيِ بين‌المللي است اما نتايج نشست‌هاي اين مجمع -به خصوص در سطح سران – مي‌تواند در ايجاد يك رژيم جديد حقوقي در مناسبات و معادلات انرژي دنيا مؤثّر باشد. ميزباني ايران نيز فرصتي مناسب براي ايجاد چنين ترتيباتي در جامعه جهاني است.
9. كارشناسان عرصه انرژي بر اين باورند در آينده‌اي نزديك، «گاز به عنوان انرژي پاك»، جاي نفت را كه نقش آلايندگي جبران ناپذيري در پي داشته است را خواهد گرفت. «گاز طبيعي، سوخت منتخب براي توسعه پايدار» يا «گاز، محور توسعه پايدار»، شعار سومين نشست سران مجمع كشورهاي صادركننده گاز مي‌باشد كه بر مبناي حفاظت از محيط زيست، انتخاب شده است. ميزباني ايران و ثبت شدن  برند اين شعار به نام اجلاس تهران، تصويري مناسب از بازگشت مقتدرانه ايران به بازارهاي جهاني را به نمايش خواهد گذاشت.
10. گاز بعنوان «پاك‌ترين سوخت حاضر در جهان» و «منبع انرژي سازگار با محيط زيست»، مي‌تواند جايگاهي ويژه بر قلمرو مصرف انرژي را به خود اختصاص دهد. برگزاري سومين اجلاس سران كشورهاي توليدكننده گاز در ايران را مي‌توان يكي از ابعاد ديپلماسي در عرصه‌ي انرژي دانست كه يك بال آن بر نفت و بال ديگر آن بر گاز متمركز است. ظرفيت بالاي نقش‌آفريني ايران در «ديپلماسي سياسي» كه توانست معضل هسته‌اي را به سامان رساند، قطعاً قادر خواهد بود اين بار علاوه بر «ديپلماسي انرژي»، در ديگر حوزه‌ها مانند «ديپلماسي فرهنگي، اقتصادي، دفاعي، امنيتي منطقه و جهان» ايفاي نقش نمايد. اجلاس سران كشورهاي صاحب سوخت پاك در تهران با تأكيد بر تدوين «نقشه‌ي راه جديد گازي»، و با حمايت از محيط زيست و كاهش گازهاي گلخانه‌اي، مي‌تواند حاوي پيامي مهم براي ارائه به «نشست جهاني تغييرات آب و هوائي» باشد كه هفته آينده در پاريس برگزار خواهد شد و قرار است بحث پيرامون مسائل محيط زيست را در دستور كار خود قرار دهد. محيط زيست، دغدغه‌اي است ملّي و ميهني كه سياستهاي كلّي آن، اخيراً با تصويب در مجمع تشخيص مصلحت نظام، توسط رهبري معظّم به سران سه قوّه ابلاغ شد.
11. حضور سران كشورهاي توليد كننده گاز جهان در ايران «موفقيتي بزرگ» براي ديپلماسي كشور، خاصّه در حوزه انرژي است. كشوري كه قرار بود با تحريم‌ها منزوي شود، اما امروز كانون انرژي منطقه و جهان شده است. ايران با داشتن 2/18 درصد كل ذخاير گازي دنيا، اولين كشور دارنده ذخاير گازي است كه با توسعه ظرفيت‌هاي گازي و ترميم و نوسازي صنعت نفت و فرآورده‌هاي آن، مي‌تواند تأثيرگذارترين كشور در آينده انرژي دنيا گردد.
12. از اين رو است كه وزير نفت در نشست خبري عادي و فوق‌العاده وزراء و هيأت‌هاي عالي‌رتبه 18 كشور صادركننده گاز، با اشاره به تصميم ايران به افزايش توليد نفت و در پاسخ به واكنش اوپك به اين ماجرا، تصريح كرد: «ايران براي بازگشت سهم خود به بازار نفت از كسي اجازه نخواهد گرفت» و افزود: «ما بر اساس وظيفه خود نامه‌اي را به اوپك ارسال كرديم و در آن گفته شد ايران پس از لغو تحريم‌ها توليد نفت خود را افزايش خواهد داد.» و در ادامه گفت: «هم‌اكنون اوپك 5/1 ميليون بشكه مازاد سهم خود توليد مي‌كند، كساني بايد از بازگشت ايران نگران باشند كه سهم ايران را قبلاً از بازار گرفته‌اند!!»
13. اتخاذ چنين مواضع خردمندانه كه با تصريح به «عدم تعهّد در برابر قدرت‌هاي سلطه‌گر»، تلاش براي تنظيم «روابط صلح‌آميز» با جهان و در راستاي حفظ و صيانت از «استقلال همه‌جانبه سياسي و اقتصادي» مي‌باشد، متضمّن «اقتدار، عزّت، حكمت و مصلحت» ايران اسلامي بوده و نويدبخش بهره‌مندي از «علوم و فنون» براي «پي‌ريزي برنامه‌هاي صحيح اقتصادي» و عملي ساختن الگوي «اقتصاد مقاومتي» خواهدبود. پديده‌اي نو و جديد در نظام اقتصادي كشور كه سياست‌هاي كلان آن جهت تصويب و اجراء قوانين كارآمد و بهنگام در اختيار نهادهاي ذيربط قرار گرفت. اهداف، آرمانها و مقاصدي عاليه كه قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران در اصول(1، 2، 3، 43 و152 لغايت155) اين قانون بر تحقّق آنها تأكيد مي‌ورزد. اتّخاذ اين تدابير و اعلان علني آن توسّط دولت‌مردان، راقم اين سطور را بر آن داشت مراتب سپاس و تشكر خود را به متصديان عالي امور كه با هوشياري و دقّت، تأمين و دفاع از منافع و مصالح ملّي و مملكتي را در عرصه‌هاي بين‌المللي وجهه‌ي همت خود نموده‌اند اعلام بدارد. آيا شما باور ديگري داريد؟ اميد آنكه در كوتاهترين زمان ممكن، «بازگشت ايران به تأثيرگذاري در حوزه‌ي انرژي جهان» را به عنوان «سرمايه و موقعيّت از ياد رفته»، دوباره به نظاره بنشينيم. انشاءالله. بِمَنِّهِ و كَرَمِهِ.

*« دبیر هیأت بررسی و تطبیق مصوبات دولت با قوانین مجلس»

سه‌شنبه 03 /09/ 94