ناکرده گناه!!

"قانون اساسی برای همه"

ناکرده گناه!!

*قربانعلی مهری مَتانکلایی

«ناکرده گنه در این جهان کیست بگو             آن کس که گنه نکرد چون زیست بگو
من بد کنم و تو بد مکافات دهی          پس فرق میان من و تو چیست بگو»

1. حجّةالحق، غیاثُ‌الدّین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خَیّام نیشابوری، فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس، اديب و آگاه به معارف قرآني و رباعی‌سرای ايراني دورۀ سلجوقی در اواخر و اوایل دو قرن پنجم و ششم است. گرچه پایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی اوست و لقبش «حجّةالحق» بوده‌است، ولی آوازۀ وی بیشتر به‌واسطۀ نگارش رباعیاتی است که شهرت جهانی دارد و به اغلب زبان‌های زنده دنيا ترجمه شده‌است.
2. سروده‌ي بالا از جمله رباعيات حكيم نيشابوري است كه متضمّن ترجمان و تفسير آياتي از كلام‌الله مجيد مي‌باشد. يكي از مضامين در تعريف «انسان»، آن است كه «اِنَّ الانسانَ مَحَلُّ السّهوِ و الخَطاءِ و النِّسْيانِ» آدمي به اقتضای طبیعت و سرشت تکوینی خود پيوسته در معرض غفلت و خطا و اشتباه است. قرآن مجيد نيز با صحّه گذاشتن بر اين خصيصه آدمي مي‌فرمايد:« وَالْعَصْرِ * إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ* إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ»[عصر:3-1] حال اگر گناه و اشتباه يا غفلت و فراموشي رخ داد چه بايد كرد؟ آيا بايد دست روي دست گذاشت و فرياد نااميدي سر داد؟ یا با گفتن: «آب که از سر گذشت، چه یک نی، چه صد نی!!» با دامن زدن به ناروایی ها تمام پل های پیش رو را خراب کنیم، کما اینکه پل های پشت سر را نابود ساخته ایم. قرآن چنين نمي‌گويد، بلكه با ارسال پيام‌هايي، اميد و نشاط را در دلها زنده نموده و آينده را زيباتر از آنچه متصوّر است ترسيم مي‌كند.
3. در معارف دینی، یأس و نا امیدی از گناهان بزرگ است. حضرت یعقوب (ع) به فرزندانش آنگاه که به جستجوی یوسف (ع) می رفتند گوشزد می کند: « . . . وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ »{یوسف: 87} حکیم مهربان نیز به پیامبر رحمت (ص) می فرماید در مقام بشارت برآید و با چراغ سبز نشان دادن به گناهکاران که در صدد جبران خطاها برآمده اند اعلان بدارد: « قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ » {زُمَر: 53}. رحمت خدا عبارت است از مغفرت و آمرزش که ادامۀ آیه در مقام بیان آن است.
4. و اما چگونگي ترسيم آينده‌اي زيبا آنگونه كه خداوند «نقشه‌‌ي راه»ش را پيش پاي بشر مي‌نهد بگونه ای است که گزاره ای از آن در پی می آید.
5. با قطع نظر از حضرات معصومین از انبیای الهی و ائمۀ طاهرین صلواتُ اللهِ عَلیهِم اجمعین، در ادبيات قرآني، «عِبادُ الرّحْمن» یعنی بندگان مورد پسند خداوند فقط آناني نيستند كه هرگز گناه نمي‌كنند و اشتباه نمي‌نمايند بلكه اگر مرتكب چنين خطاهايي شوند درصدد جبران برمي‌آيند. چنين است كه خداوند در وصفشان مي‌فرمايد: «إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا» يعني: مگر كساني كه توبه كنند و ايمان آورند و عمل شايسته انجام دهند،«فَأُولَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ» اينان كساني هستند كه خداوند قلم عفو بر جرائم اعمالشان كشيده و بديهايشان را به نيكويي‌ها جايگزين مي‌سازد، خواهيد پرسيد چرا؟ آفریدگار حکیم خود پاسخ می دهد: «وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا». چون، خداوند آمرزنده‌اي مهربان است.[فرقان:70]
6. آيه شريفه به يكي از مهمترين آثار توبه و عنايت ويژه خداوند به شخص توبه‌كار اشاره دارد و آن اين است كه خداوند به لطف و كَرَمش، بعد از پي‌بردن آدمي به اشتباه‌كاري‌هايش آنگاه كه با پاسخ به نداي وجدان درصدد اعتذار و جبران برمي‌آيد گناهان او را محو نموده و به جاي آن حَسَنات مي‌نشاند.
7. مضمون آيه‌ي شريفه حامل اين پيام است كه نه چنين است كه خداوند، فراموشكار بوده يا حساب كارها از دستش به در رفته باشد، بلكه خدايي است كه به محضرش عرضه مي‌داريم: «. . . رَبَّنَا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْءٍ رَحْمَةً وَعِلْمًا»، يعني پروردگارا ! رحمت و علم تو تمام موجودات را در برگرفته است، لذا ملائک رحمت در حق ما انسان ها درخواست مي‌كنند: «فَاغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَاتَّبَعُوا سَبِيلَكَ . . .» خدايا ! كساني را كه با بازگشت از مسير خطا و اشتباه و گام ‌نهادن در بستر سداد و صلاح، جبران مافات را خواه مربوط به حق‌الله باشد يا راجع به حق الناس، وجهه‌ي همّت خويش نهاده‌اند مورد عفو و گذشت بزرگوارانه خويش قرار بده.[غافر: 9-7، شورا: 5] خداوند نيز، اجابت و ترتيب اثر دادن به چنين تقاضايي مشروع و مؤدّبانه را در آيه‌ي پيشين با جایگزین نمودن نیک نامی ها به جای بد نامی ها مورد تضمين و پذيرش قرار داده است. بدیهی است که خداوند همۀ گناهان را می بخشد. امّا چگونه؟ اگر حق النّاس است باید از آنها جلب رضایت شود و اگر حق الله است باید ادای تکلیف شود.
8. گویا حافظ لسان الغیب با الگو گرفتن از آیات قرآنی در دو سورۀ مبارکۀ «غافر» و «شورا» است که می سراید:

«دلا مَعاش چنان کن که گر بلغزد پای      فرشته ات به دو دستِ دعا نگه دارد»{دیوان حافظ: غزل 122}.

کیست که در فراز و نشیب زندگی نلغزد؟ و کیست که خود را از دعای نیکان از پدران و مادران و فرشتگان بارگاه سراسر رحمت الهی بی نیاز شمارد؟!

9. آرزوی قلبی پیامبر اکرم (ص) آن است که آدمی خود را به خُلق و خوی الهی متخلّق سازد. لذا می فرماید: «تَخَلَّقُوا بِاَخلاقِ اللهِ». اکنون که در آستانۀ حماسۀ بزرگ اربعین حسینی (ع) قرار داریم بيائيم ما و شما نيز  با تأسّی به صفات الهی که بر پذیرش عذر و چشم پوشی و گذشت از بندگان استوار است در مقام جبران برآییم، از همديگر عذر بخواهيم، پوزش ها را بپذیریم، از يكديگر درگذريم، در حدّ توان و امكان درصدد دلجوئي از همدیگر برآئيم، در حقّ يكديگر جز خير نخواهيم، جز نيك نگوئيم و جز به نيكوئي نينديشيم، و اين آرزو را نسبت به خود و ديگران در دل بپرورانيم كه با به شمار آمدنمان در زُمرۀ آيۀ كريمه از جمله كساني باشيم كه خداوند قلم عفو بر ناروائي‌هاي ما بكشد و خوبي‌ها را جايگزين بدي‌هايمان نمايد. «فَأُولَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ». آمين.

10.در موضوع مربوط به این نوشتار، ذيل مشتقّات واژه‌ي «اَلْكُفْر= پوشاندن، سرپوش گذاشتن» از مصدر باب «تفعيل»، آيات فراواني در قرآن مجيد قابل ملاحظه است كه تأمّل در آنها شور و نشاط را بر لزوم جبران مافات و اصلاح مسير زندگي در دل آدمي برمي‌انگيزاند. بیاییم با اجابت به بشارت های الهی، خود را باور کنیم و در صدد اثبات خود برآییم، که فرموده اند: «اعتماد بنفس، بزرگترین سرمایه است». كامروا باشيد.

*« دبیر هیأت بررسی و تطبیق مصوبات دولت با قوانین مجلس»

شنبه 22/ 08/ 95